Muzyki Oratoryjnej MUSICA SACROMONTANA

 Gostyń – Święta Góra 2022

sobota, 24 września 2022 r., godz. 19:00
OBRAZ I DŹWIĘK

Plener ARTE SACROMONTANA | plener malarski – malarska wizja stworzenia świata według Josepha Haydna w kreacjach wybitnych malarzy

• Joseph Haydn – Stworzenie Świata
• Orkiestra Filharmonii Opolskiej
• Chór Filharmonii Opolskiej
• Przemysław Neumann – dyrygent
• Ewa Tracz – sopran, Karol Kozłowski – tenor, Jarosław Bręk– bas
• Tadeusz Eckert – przygotowanie chóru
• Aleksandra Adamczak – komisarz pleneru

Uczestnicy pleneru: Aleksandra Adamczak, Karol Bąk, prof. dr hab. Anna Bochenek, prof. dr hab. Marek Haładuda, prof. dr hab. Joanna Imielska, Dariusz Miliński,  Eugeniusz Molski, Daniel Pielucha, prof. dr hab. Mirosława Rochecka, prof. dr hab. Kazimierz Rochecki, Dariusz Sagan, prof. dr hab. Andrzej Tomczak, dr hab. Elżbieta Wasyłyk, Izabela Wolska

Wszyscy, którzy uczestniczą w koncertach Festiwalu Muzyki Oratoryjnej Musica Sacromontana podkreślają nie tylko wspaniałą akustykę bazyliki świętogórskiej, ale także wyjątkową duchową atmosferę. Ta świątynia jest nie tylko piękna i wspaniale przygotowana do każdego koncertu, ale ma w sobie coś niewyrażalnego, pozazmysłowego. Przez te mury mówią wieki modlitw, nabożeństw, nawróceń i cudów oraz dawnych wykonań muzyki świętogórskich mistrzów. Wszystko to sprawia, że koncerty w bazylice mistycznie przenoszą nas w zupełnie inny czas. Festiwal w 2022 roku wniesie nową jakość – połączy sztuki plastyczne i muzykę, a to za sprawą wykonania oratorium Josepha Haydna Stworzenie Świata. Zaprosiliśmy do udziału wybitnych artystów, gdyż pragniemy zaproponować przeniesienie emocji wywołanych dziełem wielkiego kompozytora na płótna. Liczymy na to, że muzyczna wizja stworzenia świata według Haydna będzie dla twórców i odbiorców sztuk plastycznych niezwykłą inspiracją.

niedziela, 25 września 2022 r., godz. 18:30
RADOSNA ŚWIĘTOŚĆ

Międzynarodowy Dzień Muzyki  – koncert z okazji 400. rocznicy kanonizacji Filipa Neri

• Joseph Novotny Litania do św. Filipa Neri (ze zbiorów świętogórskich)
• Laudy – pieśni z XVI i XVII w. (ze zbiorów Biblioteki Kongregacji św. Filipa Neri w Rzymie)
• Kapela Świętogórska
• Valerio Losito – skrzypce barokowe, dyrygent
• Lilianna Stawarz – klawesyn
• Marzena Michałowska, Agnieszka Adamczak – sopran, Tomasz Krzysica, Bartosz Gorzkowski – tenor, Jarosław Bręk, Maciej Straburzyński – bas, Piotr Olech, Bartosz Wasiluk – kontratenor

W 2022 roku przypada 400. rocznica kanonizacji św. Filipa Neri, który w XVI wieku był nazywany drugim apostołem Rzymu. Jako stygmatyk Ducha Świętego i reformator Kościoła nazywany był doradcą papieży i radosnym świętym. Do głoszenia Ewangelii zapraszał muzyków i kompozytorów, ponieważ uważał, że piękno i harmonia otwierają serca ludzi na Boga. Dlatego jeden z niezwykle ciekawych koncertów XVII Festiwalu Muzyki Oratoryjnej MUSICA SACROMONTANA poświęcony będzie muzyce z Oratorium św. Filipa Neri w Rzymie. Będą to Laudi Spirituali, czyli hymny duchowe św. Filipa, odnalezione w trakcie prac Stowarzyszenia Miłośników Muzyki Świętogórskiej w bibliotece kościoła Santa Maria in Vallicella w Rzymie, gdzie żył św. Filip. Te renesansowe perełki muzyczne w równym stopniu przybliżają postać i duchowość założyciela Kongregacji Księży i Braci  Filipinów, co są fascynującym świadectwem kultury muzycznej swoich czasów. Laudy należą do najstarszego repertuaru pieśni w języku włoskim – za twórcę gatunku uważa się św. Franciszka z Asyżu. W ciągu trzech wieków, jakie upłynęły od czasów św. Franciszka do późnego renesansu, gatunek rozwinął się i nieco przekształcił – była to ulubiona muzyka Filipa Neri, a tworzyli ją dla niego nierzadko wybitni, wysoko wykształceni kompozytorzy – wciąż jednak laudy pozostawały radosnymi, stosunkowo prostymi w formie pieśniami, o nabożnym charakterze, bliskimi folklorowi miejskiemu. Charakteryzuje je pewna prostota, która wydaje się pasować do miejsca modlitwy i mojego zamiaru, jakim było wyłącznie pobudzenie pobożności – pisał jeden z najznamienitszych twórców gatunku, Giovanni Animuccia.

sobota, 1 października 2022 r., godz. 19:00
POLONEZY WOLNOŚCI

Światowa premiera płytowa (prawykonanie) – muzyka Alfonsa Szczerbińskiego, Jana Kiszwaltera /wydawnictwo płytowe DUX / i innych kompozytorów, odnaleziona w bibliotece klasztornej na Świętej Górze

• Julia Kociuban – fortepian

Jan Chrzciciel Kiszwalter (ur. w 1787 r. w Psarskiem, zm. w 1844 r. w Poznaniu) – polski kompozytor i pedagog. Urodził się w rodzinie młynarskiej. W 1818 r. osiedlił się w Poznaniu, gdzie prowadził działalność kompozytorską i nauczał. Alfons Szczerbiński, (ur. 2.04.1858 r. w Gostyniu, zm. 25.03.1895 r. w Śremie) – polski kompozytor muzyki klasycznej. Wczesną młodość spędził w Śremie. W 1880 r. zdał egzamin do Królewskiej Akademii Sztuki w Berlinie. Zgromadzone w bibliotece świętogórskiej  jego utwory fortepianowe stały się pretekstem do zarejestrowania i wydania na płytach. Ich nagranie powierzono niezwykle utalentowanej pianistce  – Julii Kociuban. Wyjątkowym walorem tego koncertu będzie usłyszenie tych utworów, ciągle mało znanych, na tle polonezów takich twórców, jak: Józef Wieniawski, Fryderyk Chopin, Karol Kurpiński czy Kleofas Ogiński.

Koncert dedykujemy Towarzystwu Chrystusowemu dla Polonii Zagranicznej z okazji 90. rocznicy powstania zgromadzenia zakonnego, które umacnia więzi z naszymi rodakami rozsianymi po całym świecie. Tym, co łączy wszystkich Polaków, szczególnie na emigracji, jest wiara katolicka i kultura narodowa. Transmisja koncertu do ośrodków polonijnych będzie okazją do wspomnień historii emigracji, związanej często z kwestią wolności ojczyzny i zbuduje jedną patriotyczną rodzinę. Dodatkowym walorem idei koncertu jest postać Sługi Bożego Prymasa kardynała Augusta Hlonda, założyciela zgromadzenia, a także przyjaciela Świętej Góry i koronatora cudownego wizerunku Matki Bożej Świętogórskiej w 1928 roku.

niedziela, 2 października 2022 r., godz. 18:30
CZŁOWIEK Z NUT

Koncert dedykowany gostyńskiej hucie szkła Ardagh Glass S.A. z okazji 100-lecia huty

• Józef Zeidler Roraty (ze zbiorów biblioteki na Jasnej Górze)
• Józef Zeidler Litania in G (ze zbiorów biblioteki księży filipinów na Świętej Górze)
• Vaclav Pichl Symfonia (ze zbiorów biblioteki księży filipinów na Świętej Górze)
• Śląska Orkiestra Kameralna
• Zespół Śpiewaków Miasta Katowice „Camerata Silesia”
• Michał Klauza – dyrygent
• Anna Mikołajczyk Niewiedział  – sopran, Ewa Marciniec – alt
• Tomasz Krzysica  – tenor, Wojciech Gierlach – bas
• Anna Szostak – przygotowanie chóru

Józef Zeidler od pierwszych edycji Festiwalu nazywany jest polskim Mozartem. Trudno zatem wyobrazić sobie, żeby zabrakło kolejnej odsłony odnalezionych na Świętej Górze jego arcydzieł. Patron Festiwalu zdumiewa nas swoim stylem muzycznym, tak typowym dla mistrzów klasycyzmu. Kompozytor ten pisze utwory z lekkością, wdziękiem i polotem przywodzącym na myśl Mozartowskiego ducha. Oprócz podobieństw w muzyce, obu artystów łączy fakt przedwczesnej śmierci, która przerwała nagle pisanie mszy żałobnych. Siłą rzeczy Zeidler stał się niejako patronem  Festiwalu, który dzięki swej formule jest zjawiskiem wyjątkowym. Do ponownego życia przywoływane są tu dzieła, które opromieniały niegdyś sprawowaną w tutejszej świątyni liturgię.

Tytuł koncertu nawiązuje także do odnalezienia symbolicznej podobizny Józefa Zeidlera, którą Wojciech Czemplik dostrzegł na manuskrypcie, najpewniej autografie naszego świętogórskiego mistrza. Jest to zaledwie zarys nieco zaokrąglonej twarzy, radosne oczy i niedopowiedziany, tajemniczy uśmiech. Czy można przypuszczać, że Zeidler wyglądał jak na obrazie namalowanym z inspiracji tą podobizną z manuskryptu, albo jak brat bliźniak mistrza z Salzburga, jak proponuje Dagmara Spolniak w filmie Człowiek z nut  (2020)? Jak wyglądał dokładnie – nie wiemy, ale co roku wiemy o nim więcej dzięki artystom, którzy wydobywają z nut jego myśli, emocje i duszę.

---

           Od najdawniejszych czasów wzgórze opodal miasta Gostynia było nazywane locus sacer (łac. miejsce święte) i locus Matri Dei (łac. miejsce Matki Boga). Już w roku 1468 istniała tu pierwsza cudami słynąca kaplica ku czci Matki Bożej. Cudownie uzdrowiony magnat wielkopolski Adam Florian Konarzewski stał się pierwszym fundatorem Świętej Góry. Dzięki niemu i wdowie po nim, Zofii z Opalińskich, w latach 1676-1698 wybudowano obecną świątynię – bazylikę p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP oraz św. Filipa Neri. Jest ona wzorowana na weneckiej bazylice Santa Maria della Salute, będącej również dziełem Baldassara Longheny. Imponującą kopułę, zakrystię oraz klasztor zaprojektował natomiast Pompeo Ferrari. Walory duchowe, historyczne i architektoniczne Świętej Góry zostały ukazane przez podniesienie świątyni do godności Bazyliki Mniejszej (1971) i uznanie całego zespołu klasztornego za Pomnik Historii Prezydenta RP (2008). Od 1668 roku kustoszami Sanktuarium Świętogórskiego są księża filipini, których charyzmatem jest ewangelizacja przez szeroko pojętą kulturę.

           Klasztor Księży Filipinów na Świętej Górze posiada bogatą tradycję muzyczną. Rozpoczynając swoją pracę duszpasterską w Polsce, księża filipini realizowali ideę oratoryjną św. Filipa Neri, który działał w Rzymie w XVI wieku. W swojej oryginalnej metodzie głoszenia Ewangelii wielką rolę przypisywał muzyce, przez którą łatwiej dotrzeć do głębi ludzkiego serca. W związku z tym gromadził w swoim oratorium także wybitnych muzyków i kompozytorów, takich jak Giovanni Animuccia, czy Giovanni Pierluigi da Palestrina oraz dał początek oratorium jako nowej formie muzycznej. Od XVII wieku istniała w Gostyniu kapela świętogórska, która uświetniała uroczystości religijne, a także koncertowała na dziedzińcu klasztornym. Była to kontynuacja filipińskiej tradycji muzycznej, która mogła przybrać w Gostyniu wielkie rozmiary dzięki wsparciu ze strony fundatorów – Konarzewskich, Mycielskich i Opalińskich. Ambicją Zgromadzenia było zatrudnianie najwybitniejszych muzyków i kompozytorów. Tworzyli oni nowe utwory dla potrzeb istniejącego sanktuarium, a także gromadzili dzieła muzyczne największych ówczesnych europejskich mistrzów. Naszą muzyczną schedą jest więc kilkusetletnia biblioteka kapeli. W związku z tym w archiwach znajdują się do dziś kopie utworów m. in. Haydna, Mozarta, Diterrsdorfa, Cherubiniego, Pokornego, Novotnego, Pichla, Stamitz’a, Lohr’a, Habla oraz oryginalne utwory polskich kompozytorów m. in. Jana Wańskiego, Franciszka Ścigalskiego, Maksymiliana Koperskiego oraz Józefa Zeidlera. Ostatnie badania muzykologiczne archiwaliów muzycznych w klasztorze na Świętej Górze potwierdzają ich niespotykane walory. Bardzo liczne siedemnasto- i osiemnastowieczne manuskrypty stanowią niezwykle cenne dziedzictwo narodowe. Znaczenie prawykonań w czasie naszego festiwalu jest tym cenniejsze, że zawartość świętogórskiego archiwum muzycznego jest dotąd niepublikowana.

           Wszyscy, którzy uczestniczą w koncertach Festiwalu Muzyki Oratoryjnej Musica Sacromontana podkreślają nie tylko wspaniałą akustykę bazyliki świętogórskiej, ale także wyjątkową duchową atmosferę. Ta świątynia jest nie tylko piękna i wspaniale przygotowana na każdy koncert, ale ma w sobie coś niewyrażalnego, pozazmysłowego. Przez te mury mówią wieki modlitw, nabożeństw, nawróceń i cudów oraz dawnych wykonań muzyki świętogórskich mistrzów. Wszystko to sprawia, że koncerty w bazylice mistycznie przenoszą nas w zupełnie inny czas. Na tym przecież polega doświadczenie sacrum: zatrzymuje się chronos – naturalny bieg rzeczy, a wypełnia się kairos – święty czas przeżywania wartości i wznoszenia serc ku nachylającemu się niebu. O taki wymiar każdego koncertu i każdego zarejestrowanego utworu troszczy się spoglądająca z cudownej ikony Świętogórska Róża Duchowna.

Ks. Jakub Przybylski COr
Dyrektor festiwalu